GÜNEY DOGU ANADOLU BÖLGESI
KONUMU, SINIRLARI VE KOMSULARI:
Ülkemizin güney dogusunda yer alan bölge nüfus ve yüzölçümü en küçük bölgemizdir. Akdeniz, Dogu Anadolu Bölgeleriyle, Suriye ve Irak Devletleriyle komsudur.
Gerçek Yüzölçümü 59.176 km2’dir. Alan bakimindan ülkemizin % 7,5’ini kaplar en küçük bölgemizdir.
Nüfusu 2000 sayimina göre 6.6 milyondur. Nüfus yogunlugu Km2’ye 112 kisidir. Bu Türkiye ortalamasinin üstündedir (Türkiye ortalamasi Km2’ye 83 kisi)
BÖLÜMLERI:
1.Dicle Bölümü 2.Orta Firat Bölümü
YERYÜZÜ SEKILLERI:
Daglari ve Düzlükleri: Bölgenin yüzey sekilleri sadedir. Genellikle platolarla ve ovalarla kaplidir. Yer sekilleri tarima elverislidir. Batidan doguya gidildikçe yükseklik artar. Iki bölümün ortasinda Karacadag Sönmüs Volkan dagi bulunur. Bu bölgenin tek ve en yüksek dagidir. Dicle Bölümünde Gaziantep ve Sanliurfa Platolari vardir. Orta Firat Bölümünde Diyarbakir Havzasi ve Mardin Esligi (Yüksek bir düzlüktür.) vardir.
Akarsulari Ve Gölleri: Firat ve kollari Göksu ve Nizip, Dicle ve kollari Botan, Garzan ve Batman kollari baslica akarsularidir.
Bölgede dogal göl yoktur. Akarsularinin hidroelektrik gücü fazladir. Bu nedenle bir çok baraj gölü vardir. Firat Nehri’nin üzerinde Atatürk, Karakaya, Hancagiz Baraj Gölleri, Dicle nehri üzerinde Kiralkizi, Ilisu, Cizre Baraj Gölleri.
ILIM VE BiTKi ÖRTÜSÜ:
Bölgenin batisinda Akdeniz ikliminin etkileri hissedilir. Yazlari sicak ve kurak geçer. Fakat kislari Akdeniz Bölgesine göre daha serindir. Bu bölümde don ve karada rastlanir. Yagislarin çogu kisin düser. Yillik yagis 500-600 mm’dir. Yagisin az olmamasina ragmen sicaklik ve güneyden esen çöl rüzgarlari yüzünden buharlasma meydana gelir ve bu da kurakliga sebep olur. Ülkemizin en yüksek sicakliklari bu bölgede ölçülür. Tarimda sulama ihtiyaci çok olur. Bölgenin dogusuna gidildikçe deniz etkilerinden uzaklasilir ve yükseklik artar, sicakliklar düser. Kar ve don olaylari daha çok görülmeye baslar.
Bölgenin alçak kesimlerinde ve batisinda bozkir görülür. Dag yamaçlari, yüksek yerler ve akarsu kenarlarinda orman ve çalilik agaçlara da rastlanir.
TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgenin ekonomisi tarima dayanir. Ülke ekonomisine katkisi da bu alandadir. Tarima elverisli tarim alanlari ve düzlüklere sahip olmasina ragmen yaz kurakligi ve sulama ihtiyaci nedeniyle tarim zorlasir. GAP Projesinin yapilmasi ile birlikte artan sulama imkanlari bölgenin tarimini artirmaya baslamistir.
Bölgenin tarima karasal iklim ürünlerine daha çok elverislidir. En çok yetistirilen ürünler sunlardir.
Mercimek: Türkiye üretiminde ilk sirada yer alir.
Bugday, Keten, Pamuk, Çeltik (Pirinç), Nohut ve Susam yetistirilen bazi ürünlerdir.
Gaziantep Platosunda Antepfistigi, Zeytin ve Üzüm yaygidir.
Siirt’te Antepfistigi üretimi baslamistir.
Akarsu kenarlarindaki sulanabilen ovalarda sebze ve meyvede (Basta Karpuz olmak üzere) yetistirilmektedir.
Bölgede platolar ve bozkirlar çok görüldügü için küçükbas Hayvancilik (Koyun, Keçi) çok yapilir. Keçi daha çok yüksek alanlarda yaygindir. Bu sayede bölgede hayvansal ürünler ticareti de yapilmaktadir.
YER ALTI KAYNAKLARI:
Fosfat: Mardin-Mazidagi, Dogalgaz: Mardin-Çamurlu
Petrol: Batman- Besiri ve Batman, Siirt-Kurtalan-Baykan ve Barzan, Adiyaman-Kahta ve Diyarbakir.
Linyit: Adiyaman-Gölbasi, Manganez: Kilis
NÜFUS VE YERLESME:
Nüfusu 2000 sayimina göre 6.6 milyondur. Nüfus yogunlugu Km2’ye 112 kisidir. Bu Türkiye ortalamasinin üstündedir (Türkiye ortalamasi Km2’ye 83 kisi). Yogunluk bakiminda en yogun 2. bölgedir. Nüfus artis hizi %o 25’tir (Türkiye %o 18.34). Bölgede kentsel nüfus % 62’dir (Türkiye ortalamasi %65). Bölgede toplu yerlesme ve kerpiç evler yaygindir. Nüfus bati kesiminde, dag etekleri ve akarsu boylarinda yogunlasmistir.
TURIZM:
Adiyaman-Nemrut Dagi, Sanliurfa- Balikli Göl ve Tarihi Eserler.
TÜRK EKONOMISINE KATKISI:
Türkiye Petrolünün 1/7’si bu bölgeden saglanir. Geri kalani dis ülkelerden ithal edilir. Batman’da Petrol Rafinerisi vardir. GAP Projesinin bitirilmesi ile tarimdaki su ihtiyaci karsilanacak ve bölge ekonomisi daha zenginlesecektir. Bunun ülke ekonomisine büyük katkisi olacaktir.
BÖLGENIN GENEL ÖZELLIKLERI:
Ø Alan bakimindan en küçük bölgedir.
Ø Nüfus bakimindan sonuncu olmasina ragmen alani küçük oldugu için yogunluk fazladir.
Ø Orman bakimindan % 1 ile son sirada yer alir.
Ø Ekili-Dikili alan bakimindan % 20 ile 4. Siradadir.
Ø Ekonomisi tarima dayanir. Hayvancilik 2. Sirada yer alir.
Ø Antepfistigi, mercimek ve karpuz üretiminde ilk sirada yer alir.
Ø Fosfat ve Petrol üretiminde ilk siradadir.
Ø Buharlasma ve yaz kurakliginin en fazla oldugu bölgedir.
Ø Hiç dogal gölü yoktur.
Ø En yüksek yeri Karacadag Sönmüs Yanardagidir.
Ø GAP Projesi bölgede halen sürmektedir.
Ø Türkiye’nin en büyük ve önemli baraj gölleri bölgede yer alir.
En küçük cografi bölge olan Güneydogu Anadolu Bölgesi yer sekilleri ve Buna bagli olarak yerlesme ve ekonomik özellikler açisindan iki bölüme ayrilmistir. Bunlar, Orta Firat Bölümü ve Dicle Bölümü'dür. Bölgeyi bölümlere ayiran sinir Karacadag volkan konisinden geçer.
Yer sekilleri
Yer sekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar genis yer kaplar.
Daglar : Bölgenin kuzey kesiminde Toros dag sirasinin güney yamaçlari uzanir. Burada asil Toroslar ile onun önünde ikinci bir kivrimli dag kusagi uzanir. Bölgenin ortasinda 1938 m yükseltiye sahip sönmüs Karacadag Volkani yer alir. Bölgenin batisinda ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Daglari önemli yükseklik olusturur.
Ovalar : Karadag'in batisinda Altinbasak (Harran), Ceylanpinar ve Birecik ovalari yer alir. Dicle nehri ve kollarinin toplandigi Diyarbakir Havzasi'nda fazla genis olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir.
Platolar : Karacadag'in batisindaki Sanliurfa, Gaziantep, Adiyaman platolari Firat ve kollari tarafindan derin bir sekilde yarilmistir. Karacadag'in dogusu ise daha engebeli bir yapi gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Esigi yer alir.
Akarsular ve Göller
Akarsular
Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Firat, kaynagini Dogu Anadolu Bölgesi'nden alir. Bölgede ise Toroslar'dan gelen Kahta ve Karadag'dan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydogu Toroslar'in güneye bakan yamaçlarindan birçok kol halinde çikan Dicle Nehri ise bölgenin diger önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi'ne sularini bosaltir.
Göller
Bölgede dogal olusumlu göl yoktur. Ancak Firat ve Dicle üzerinde kurulmus baraj gölleri bulunmaktadir. Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Baraji bu bölge sinirlari içindedir.
Iklim
Denizden uzak oldugu için sicaklik bakimindan karasal iklim özellikleri görülür. Kislar oldukça soguk olup, en çok yagis bu mevsimde düser. Yaz mevsimi ise enlemin, karasalligin ve güneyden esen çöl rüzgarlarinin etkisiyle çok sicak ve kurak geçer. Buharlasma siddeti çok fazla odlugundan yaz mevsiminin en kurak geçtigi bölgedir. Ayrica batidaki Gaziantep Yöresi'nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin ektileri görülür.
Dogal Bitki Örtüsü
Bölgenin dogal bitki örtüsü bozkirdir. Iç Anadolu bozkirlarina göre çok fakirdir. Bölgede antropojen bozkirlar da genis yer kaplamaktadir. Ormanlarin en az alan kapladigi bölge olan Güneydogu Anadolu'da mevcut ormanlarin büyük bölümü de tahrip edilmistir. Toros Daglari eteklerinde görülebilen ormanlar ise kuraklik nedeniyle çok zayiftir. Dicle Nehri boylarinda yer yer kavak ve sögüt topluluklari görülür.
Nüfus ve Yerlesme
Nüfusu en az olan bölgemizdir. Ancak dogum oraninin yüksek, yüzölçümünün küçük olmasi nüfus yogunlugunun fazla olmasina neden olmustur. Orta Firat Bölümü ve özellikle Gaziantep Yöresi yogun nüfuslanmistir. Yagisin azaldigi düzlüklerde nüfus azalir. Bölgede ekonomik gelismenin yavas olmasi, terör olaylari gibi nedenlerden dolayi göç veren bir bölgedir. Ayrica mevsimlik isçi göçleri de olmaktadir.
Iller
Adiyaman, Batman, Diyarbakir, Gaziantep, Mardin, Siirt, Sanliurfa
Ekonomik Özellikler
Tarım
Tarim halkin temel geçim kaynagidir. Tarim arazisi genis olmasina karsin kuraklik nedeniyle tarimin en önemli sorunu sulamadir. Tarim topraklarinin çok parçali, tarim isletmelerinin küçük isletmeler seklinde olmasi tarimsal verimi düsürmektedir. Tarim alanlarinin üçte biri nadasa alinmaktadir. G.A.P. (Güneydogu Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarim alanlari genislemekte, nadas arazisi azalmakta, tarim ürünü çesitliligi artmaktadir.
Tarım Ürünleri
Bugday : Bölgedeki tarim alanlarinin yarisindan fazlasinda bugday ekilir. En fazla ekim alanina sahip Sanliurfa'yi Diyarbakir izler.
Arpa : Bölgede yetistirilen diger önemli tahil olan arpa, en fazla Sanliurfa, Siirt ve Adiyaman'da yetistirilir.
Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasinda yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep'te yetistirilir.
Kırmızı Mercimek : Kurakliga dayanikli bir baklagildir. Türkiye üretiminin tamamina yakinini bu bölge saglar. En çok Sanliurfa ve Gaziantep'te yetistirilir.
Susam : Az bir alanda ekimi yapilmaktadir. Ancak üretimi bölge için önem tasir.
Çeltik : Siverek'te yetistirilmektedir.
Antep Fıstıgı : Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90'i bu bölgede gerçeklesir.
Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bagcilik gelismistir. Üretilen üzüm yas olarak tüketilmesinin yani sira pekmez, pestil ya da içki yapiminda kullanilir.
Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetistirilir.
Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanlari genislemektedir. Üretimde Adiyaman ve Batman önde gelir.
Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlican gibi çesitli sebzeler yetistirilmektedir.
Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayri bir yeri vardir. Özellikle Diyarbakir çevresinde agirligi 20 kg'i asan karpuz yetistirilmektedir.
Hayvancılık
Bölgede hayvancilik önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgenin dogal özellikleri ve gelenekleri hayvanciligin gelismesine zemin hazirlamistir. Bitki örtüsünün bozkir olmasi nedeniyle küçükbas hayvancilik yaygindir. Bölgede en çok koyun yetistirilir. Koyundan sonra en fazla yetistirilen kil keçisidir ve Toros Daglari eteklerinde otlatilir. Ayrica Toros Daglari'nda aricilik yapilmaktadir.
Ormancılık
Kuraklik nedeniyle ormanlarin en az bulundugu bölgedir. Toroslar'in eteklerinde bulunan ormanlar da çok zayiftir. Bu nedenle bölgede ormancilik gelismemistir.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Bölge maden bakimindan zengin degildir. Gaziantep, Islahiye ve Kilis'te krom ve bakir yataklari bulunur. Kilis-Gölbasi'nda fosfat çikartilir. Ayrica Toros Daglari'nda krom ve çinko yataklari vardir.
Enerji Kaynaklari : Petrolün çikarildigi tek bölgedir. Diyarbakir Havzasi'nda Raman, Garzan, Selmon yataklari ile Adiyaman'da Yanarsu Havzasi'nda çikartilir. Türkiye'nin petrol boru hatlari bu bölge topraklarindan geçer. Ayrica Cizre'de önemli bir enerji kaynagi olan linyit çikarilir.
Enerji Üretim Tesisleri : Bölge enerji üretiminde giderek önem kazanmaktadir. G.A.P. kapsaminda 22 hidroelektrik santral kurulmasi planlanmistir. Önemli barajlari Atatürk, Kralkizi ve Deve Geçidi'dir.
Endüstri
Baslica endüstri tesisleri sunlardir :
Besin : Diyarbakir, Sanliurfa
Içki : Gaziantep, Sanliurfa, Diyarbakir
Pamuklu Dokuma : Gaziantep, Adiyaman, Diyarbakir
Battaniye, Kilim, Hali : Siirt, Gaziantep
Petrol Rafinerisi : Batman
Ulaşım
Bölgede önemli dag siralarinin olmamasi ulasimi kolaylastirmistir. Ancak Güneydogu Toroslar, Iç ve Dogu Anadolu ile olan ulasima engel olmaktadir. Irak ve Suriye'ye baglanan önemli yollar da bölgeden geçmektedir. Bölgede iki ana demiryolu hatti vardir. Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakir-Gaziantep üzerinden Dogu ve Iç Anadolu ile baglantiyi saglar. Digeri Adana-Gaziantep üzerinden geçerek Nusaybin'e ulasir. Güneydogu Anadolu'daki demiryolu hattinda çogunlukla tarimsal ürün ve maden tasinir.
Turizm
Dogal güzellikleri ve tarihi zenginligine karsin bölge turizm açisindan yeterince gelisememistir. Adiyaman'daki Nemrut Dagi'nda bulunan Komagene kralligina ait mezarlar ve çesitli anitlar adeta açik hava müzesi durumundadir. Sanliurfa'daki Balikli Göl halk tarafindan kutsal sayilmakta, dinsel turizm için potansiyel olusturmaktadir. Diyarbakir'da bulunan Orta Çag'a ait surlar, kuleler bölgedeki diger turistik zenginliklerdir. Ayrica Gaziantep Yöresi'ndeki Karkamis ve Roma dönemine ait kalintilar çok fazla turist çekmektedir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Bölgenin Türkiye ekonomisine katkisi çok azdir. Dogu Anadolu Bölgesi'nden sonra geri kalmis ikinci bölgemizdir. Asagida bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmistir.
Petrol
Antep Fistigi
Baklagiller
Üzüm
Pamuk
Hayvancilik
